Speech Dodenherdenking Rozendaal 4 mei 2025

‘Vrijheid deel je met elkaar’

Geachte inwoners van Rozendaal, fijn dat u er bent. Voor ik het woord tot u allen richt, wil ik graag onze Oekraïense inwoners van ‘De Bosrank’ speciaal welkom heten.

Geachte medemensen uit Oekraïne, beste bewoners van ‘De Bosrank’,

Het is vandaag 1.166 dagen oorlog in Oekraïne. Tussen 1940 en 1945 was het 2.193 dagen oorlog in Nederland. De oorlog in Oekraïne duurt nu al meer dan half zo lang als de Tweede Wereldoorlog. Jullie land is in oorlog, zoals ons land ooit in oorlog was. Jullie land snakt naar vrede. Vrede die wij al 80 jaar lang hebben.

We zijn hier vandaag bij elkaar om te herdenken. We herdenken met woorden, met muziek. En straks, op de begraafplaats, herdenken we met twee minuten stilte en met bloemen. Jullie zullen wat hier gezegd wordt niet allemaal begrijpen. Maar ik weet dat jullie in je hart precies voelen waar we vandaag bij stil staan. Bij de gevallenen en bij de vrede.

Geachte mensen, inwoners van Rozendaal,

Vanavond zijn we stil. We lopen in stilte naar de begraafplaats. Als we dichterbij komen, horen we de Koninklijke Rosendaalsche Kapel spelen. Dat bezorgt me ieder jaar weer kippenvel. Acht kinderen van de Dorpsschool leggen bloemen bij de graven van acht geallieerde vliegers. Allemaal tussen de twintig en dertig jaar toen ze hier in 1941 en 1942 omkwamen. Ver van huis. We zijn met elkaar twee minuten stil nadat The Last Post heeft geklonken.

Aan wie of wat denkt u dan? Aan de Engelse vliegeniers naar wiens graf u kijkt? Aan de slachtoffers van de Holocaust? Aan Nederlanders die stierven in bombardementen, in kampen, tijdens bezettingen, op de vlucht – misschien ook in uw familie? Aan slachtoffers in vredesmissies waarbij Nederland betrokken was?

Ik weet nog dat ik als tiener in de tuin van mijn ouders zat op de avond 4 mei. De kerkklok, vlak achter ons huis luidde de twee minuten stilte in. Het weer leek op wat we de afgelopen dagen gehad hebben, zonnig en warm. De natuur liep zich warm voor de zomer, de wereld was felgroen, vogels zongen uitbundig. Verder was alles stil. Ik zat roerloos in een tuinstoel en dacht na over waarom ik stil was. Voor wie, of wat.

Beste Rozendalers, oorlog vindt zijn oorsprong in verdeeldheid. Over geld, over macht, over land, over waarheid. Oorlog verdeelt: in wie aanvalt en wie verdedigt, in daders en slachtoffers. Hoewel de werkelijkheid zelden zwart-wit is — de één zijn terrorist is de ander zijn vrijheidsstrijder. Die verdeeldheid eist levens. Toen, en nu nog steeds. Oorlog verdeelt. Steeds weer langs nieuwe lijnen.

Ik citeer een fragment uit het dagboek van oorlogsjournalist Bruno Beeckman over zijn reizen in Oekraïne: “’Wij zijn kanonnenvlees’, vatte de 85-jarig Galine uit Kyiv en het samen. In 1945 was ze door Sovjetsoldaten uit een Pools concentratiekamp gedragen. Nu, in 2022, moest ze op de vlucht voor diezelfde Russen. […] ‘Kun je de lezers […] zeggen dat ik vandaag op de vlucht ben voor dezelfde mensen voor wie mijn vader in de Tweede Wereldoorlog zijn leven gegeven heeft?’”

Vanavond vraag ik u: mogen we stil zijn voor de 5-jarige Galine, gered uit een kamp? Voor haar vader, die viel tegen het nazisme? Mogen we ook stil zijn voor de 85-jarige Galine, die Oekraïne vandaag opnieuw moest ontvluchten? Voor de Oekraïense klasgenoot van mijn dochter op de Rozendaalse Dorpsschool? Mogen we ook stil zijn voor de kinderen in Gaza, die in honger leven, onder de voortdurende dreiging van luchtaanvallen? Kunnen we stil zijn zonder partij te kiezen? Herdenken zonder vóór of tegen te zijn? Mogen we stil zijn voor allen die nu, vandaag en morgen, geen vrede kennen? Mijn antwoord is een ondubbelzinnig ja. Oorlog verdeelt, maar herdenken en vieren moeten we delen.

Dames en heren, we delen vanavond de stilte. Laten we morgen, luid en duidelijk, de vrijheid delen.

Vrijheid heeft een stem. De stem die opkomt voor onderdrukten. Voor gelijke rechten. Voor minderheden. Vrijheid is kwetsbaar — zoals de 5-jarige Galine kwetsbaar was. Zodra we stil blijven, brokkelt vrijheid af. Dat gebeurt ver weg. En dichtbij. Zelfs in ons land — 80 jaar na de bevrijding — horen we politici die verdelen, die vijandbeelden schetsen, die groepen uitsluiten.

Het sluipt erin. Vrijheid verdwijnt niet plots. Ze wordt stukje bij beetje uitgekleed. Tot op een dag een grens is overschreden, en niemand precies weet wanneer het begon. Als ik terugdenk aan die avond in de tuin, als tiener, dan dacht ik daaraan. In mijn twee minuten stilte zit het besef dat na de stilte het geluid moet volgen. Het geluid dat ijvert voor vrijheid. Dat is wat we tachtig jaar geleden deden.
Dat is wat we vandaag opnieuw mogen doen.

Ester Weststeijn
Burgemeester
4 mei 2025